Mabindzu lamanene na ku va lama katsaka hinkwavo i ya nkoka eka ku kula na mitirho eAfrika-Dzonga

Ku xaviselana exikarhi ka matiko i xiphemu xa nkoka xa nhluvuko wa ikhonomi.

Hi yona mhaka leyi, tanihi xiphemu xa Vuphuresidente bya hina bya G20, Afrika-Dzonga yi tlakusaka ajenda ya mabindzu leyi eka yona swirho swa G20 swi tibohaka eka magoza yo tlakusa mikhulukelano ya mikoka leyi ndlandlamukisiweke, leyi katsaka hinkwavo swinene na ku va leyi yisekaka emahlweni swinene.

Sweswinyana ndzi hlangane na xitori xo hlohlotela xa n’wamapurasi wo huma eElukwatini eMpumalanga lexi xi kombisaka hilaha ku dzikisa mabindzu ya G20 swi nga seketelaka ku kula ka indasitiri ya laha kaya. Hi Nyenyanyana, Bongani Thobela u teke xiave eka nkombiso wa mabindzu ya swibyariwa swo tsakama lowukulu emisaveni hinkwayo eGermany, xirho xa G20 na makete lowukulu wa vunharhu eka ku xaviseriwa ka matiko mambe hi Afrika-Dzonga. Kwalaho u kotile ku hlangana na lava a va ta xava naswona kusukela kwalaho u kumile layisense yo rhumela ematikweni mambe naswona u rhumele tisampulu ta swibyariwa swa yena eGermany na le China.

A a ri xiphemu xa pfhumba ra Ndzawulo ya Mabindzu, Vumaki na Mphikizano ku seketela vahumelerisi va laha kaya ku ya eka mikombiso ya mabindzu ya matiko ya misava na mikombiso ku va  tivisa eka timakete ta matiko ya misava. Leswi swi kombisa ku kholwa ka hina leswaku ku rhumeriwa lokukulu ematikweni mambe ka nhundzu na vukorhokeri byo hambana swinene i swa nkoka eka ku kula ka ikhonomi ya hina na ku tumbuluxiwa ka mitirho yo tala.

Hi tibohile eka magoza lama ma seketelaka nhluvukiso wa tiindasitiri na ku tiyisa nkoka wa ku xaviseriwa ka hina ka le matikweni mambe. Hi nkarhi lowu fanaka, hi le ku landzeleleni ka pholisi ya mabindzu leyi tirhisaka mitwanano ya mabindzu ya matiko ya misava ku kuma swipimelo leswinene, ku tlakusa mfikelelo wa makete na ku olovisa ku ndlandlamuxiwa eka timakete letintshwa.

Tiikhonomi leti hluvukaka to fana na ta hina ti le khombyeni ro cincacinca eka mabindzu ya matiko ya misava. Leswi swi tano ngopfungopfu loko ku langutaniwile na swiendlo swa tlhelo rin’we na magoza yo sindzisa lama tekelaka ehansi mitwanano ya matikonyingi na sisiteme yo bindzurisa leyi simekiweke eka milawu ya misava hinkwayo.

Hikwalaho hi tirha hi tindlela to hambana ku endla leswaku tiindasitiri ta hina ta laha kaya ti tiyisela swinene.

Ku tiyisa nkoka wa ku xaviseriwa ka le matikweni mambe ka hina hi le ku tiyiseni ka endlelo ro lawula. Tanihi xikombiso, n’hweti leyi nga hundza hi sayine Nawu wa Rihanyo ra Swimilana leswaku wu va nawu. Leswi swi ta antswisa vuhlayiseki bya swilo leswi hanyaka swa laha kaya na ku tiyisisa leswaku ku na ku fambisana lokukulu na swilaveko swa matiko ya misava leswi rhumeriwaka ematikweni mambe.

Hi le ku tiyiseni matshalatshala ya hina yo hambanisa tindhawu to ya eka tona ta nhundzu, swikumiwa na vukorhokeri bya Afrika-Dzonga.

Lembe leri nga hundza ri funghe nhlayo ya ‘swo sungula’ eka ku xaviseriwa ematikweni mambe ka vurimi bya Afrika-Dzonga. Hi kume mfikelelo eka makete wa le Thailand wa maapula ro sungula endzhaku ka malembe ya 16 naswona hi rhumele khontheyina ya hina yo sungula ya mahafukhada eJapani. N’hweti leyi hi tlhele hi kuma mfikelelo wa makete wa madiriva ya tafula ya Afrika-Dzonga kuya ePhilippines.

Hi le ku dzikiseni ka vuxaka na matiko na miganga leyi hi nga na mitwanano ya mabindzu ya miganga na ya matiko mambirhi leyi nyikaka swipimelo swa mabindzu leswi rhandzekaka. Leswi swi katsa Nhlangano wa Tikhasimende wa Dzonga wa Afrika na Ndhawu ya Mabindzu ya Nkaswipimelo ya Vaaki va Nhluvukiso wa Dzonga wa Afrika.

Hi le ku tirheni ku tirhisa hi ndlela leyinene Ndhawu ya Mabindzu ya Nkaswipimelo ya Tikokulu ya Afrika (AfCFTA). Lembe leri nga hundza, hi sungurile ku xaviselana ehansi ka AfCFTA. Ku rhumeriwa ka swilo swa vatirhisi swa ‘Made in SA’, koporo, semendhe, switirhisiwa swa gezi na mirhi na swibyariwa leswintshwa swi sukile ehlalukweni wa Durban kuya eka timakete kun’wana eka tikokulu.

Eka Samiti ya Nhlangano wa Yuropa-Afrika-Dzonga ya n’hweti leyi nga hundza eKapa hi sayinile phakeji ya mabindzu na vuvekisi ya ntsengo wa kwalomu ka R90 wa tibiliyoni. Phakeji leyi yi ta seketela ku rhumeriwa ka swikumiwa swo tala leswi endliweke hi SA eka EU.

Hi le ku engeteleni ka vuvekisi eka tiindasitiri ta laha kaya leti ti hoxaka xandla eka ku xaviseriwa ka matiko mambe. Mpimanyeto wa 2025 wu avela mali leyi engetelekeke ku nyika matimba vumaki na vukorhokeri bya swa vurimi, xikan’we na minongoloko ya swihlohloteri leyi yi tiyisaka swiyenge swa nkoka swa laha kaya na mfikelelo lowu pfulekeke eka timakete ta nkoka ta matiko ya misava.

Loko hi ri karhi hi teka magoza lawa hinkwawo, Afrika-Dzonga yi ta ya emahlweni yi seketela ndhawu yo ringana eka mabindzu ya misava hinkwayo.

Mabindzu ya fanele ku tshama ya tshunxekile, ya vhumbeka naswona ya lawuriwa hi sisiteme leyi simekiweke eka milawu. Leswi i swa nkoka swinene eka ikhonomi leyi hluvukaka, leyi yo tala ya yona yi tshamaka yi pfaleriwile eka makumu ya le hansi ya swiyenge swa nkoka swa misava hinkwayo.

Afrika-Dzonga yi seketela endlelo ra mpfuxeto leri yaka emahlweni endzeni ka Nhlangano wa Mabindzu ya Misava (WTO) lowu lavaka ku lulamisa ku pfumaleka eka mfumo wa mabindzu ya misava hinkwayo lowu tirhaka ku lwisana na ikhonomi leyi hluvukaka.

Afrika-Dzonga yi tshama yi tibohile ku hlayisa vuxaka lebyinene na vatirhisani va mabindzu lava nga kona na ku tumbuluxa vuxaka byintshwa bya mabindzu.

Tanihi Mfumo, mabindzu na vatirhi, hi ta ya emahlweni hi dzikisa nkhomisano wa hina loko hi ri karhi hi fambisa ndhawu ya mabindzu ya misava hinkwayo leyi yi nga rharhangana hi ndlela leyi engetelaka.

Xikongomelo xa hina xo hetelela i ku kuma swipimelo swa mabindzu leswinene leswi yisaka emahlweni ku tsakela ka hina ka rixaka, ku fambisa ku kula loku katsaka hinkwavo na ku tumbuluxa mitirho eka vanhu va Afrika-Dzonga.

Hungu leri ra Phuresidente ri kandziyisiwile ro sungula hi siku ra vu 21 ya Dzivamisoko 2025.