Ndzawulo ya Rihanyo yi kombela mindyangu na miganga ku seketela vanhu lava nga na vuvabyi bya otizimi (ASD) lebyi tivekaka tanihi otizimi leswaku va ta humelela no fikelela vuswikoti bya vona hinkwabyo, naswona va nga va hlawuli.
Vanhu lava nga na otizimi xikan’we na vatswari va vona na vahlayisi va vona va tala ku langutana na mitlhontlho yo tala, kambe leswi a swi fanelangi ku hlamusela leswaku hi vona vamani hikuva va na swidingo swa rihanyo na timfanelo to fana na vaaki hi ku angarhela.
Hi ku engetela va nga ha va va ri na swidingo swo karhi swa nhlayiso wa rihanyo leswi fambelanaka na otizimi kumbe swiyimo swin’wana leswi humelelaka swin’we leswi lavaka nkongomiso wa miehleketo, nseketelo, na nhlayiso.
Vanhu hinkwavo, ku katsa na lava nga na otizimi, va na mfanelo yo tiphina hi xiyimo xa le henhla lexi fikelelaka xa rihanyo ra miri na ra miehleketo. Hambiswiritano, vanhu lava nga na otizimi va tala ku hlekuriwa na ku khirhiwa, ku katsa na ku tsoniwa vukorhokeri hi ndlela leyi nga fanelangiki, dyondzo, na mikarhi yo nghenelela na ku teka xiave eka miganga ya vona.
Hi Dzivamisoko, Afrika-Dzonga na vaaki va misava hinkwayo, va kongomisa eka ku engetela vutivi mayelana na otizimi, xikan’we na ndlela leyi hi nga seketelaka vanhu lava nga na otizimi hayona eka vaaki.
Siku ro lemukisa ri tirhisiwa tanihi pulatifomo ku havexerisa matimba eka vaaki, vaphakeri va vukorhokeri bya rihanyo na vuhlayiseki hi vuxokoxoko na ku tlhela ku herisa mavonelo yo hoxeka na ku tlakusa ku twisisa loku dzikeke ka otizimi ku pfuneta ku hunguta ku hlekuriwa na ku khirhiwa hi ku kondletela mbangu leyi katsaka hinkwavo eka vanhu lava nga na otizimi na mindyangu ya vona.
Ku kamberiwa ka tindzimakulu ta nhluvukiso i kun’wana ka miphalalo ya nkoka ku hatlisa ku kuma swiphiqo swo fana na tiASD ngopfungopfu exikarhi ka malembe hi vukhale ya 18 kufika eka 24 wa tin’hweti.
EAfrika-Dzonga, Xibukwana xa Gondzo ro ya eka Rihanyo kumbe Khadi ra Tliliniki leri nyikiwaka vana hinkwavo loko va ku velekiwa ri pfuna vatswari ku veka tihlo rihanyo na ku kula ka n’wana un’wana na un’wana kufikela loko a ri na malembe ya 5 hi vukhale.
Leswi swi tlhela swi pfuneta eka ku tiveka ka ha ri na nkarhi na ku phalala loko ku kula ka n’wana ku nga fambisani na tindzimakulu ta nhluvukiso leti languteriweke.
Ku kamberiwa ka ha ri na nkarhi na mphalalo eka otizimi swi nga khumba swinene nhluvukiso wa n’wana na ku pfuna mindyangu ku twisisa matimba na mitlhontlho ya n’wana wa vona na ku tumbuluxa pulani ya vutshunguri na nseketelo leyi endleriweke munhu hi yexe.
Vatswari va khutaziwa ku tiva vuxokoxoko bya dyondzo lebyi nga eka Khadi ra Tliliniki.
Hambileswi ku nga riki na murhi wa mipfilungano yo nava ya otizimi, mirhi yin’wana yi tirhisiwa ku pfuna vanhu lava nga na ASD ku tirha ku antswa hi ku tshungula swikombeto leswi humelelaka swin’we swo fana na:
- tilevhele ta le henhla ta eneji
- ku tsandzeka ku kongomisa miehleketo
- mahanyelo yo tivavisa ku katsa na ku bananisa nhloko kumbe ku lumetela swandla.
Vutshunguri byi nga tlhela byi pfuna ku lawula swiphiqo swa rihanyo ra miehleketo leswi humelelaka swin’we, swo tanihi richuho kumbe ntshikilelo wa miehleketo, na swiyimo swa miri swo fana na ntlumbeko.
Swikombeto swa vuvabyi bya otizimi
Swikombeto na swivangelo swa otizimi swi nga ha hambana hi ku ya hi n’wana, kambe swikombeto leswi tolovelekeke swin’wana swi katsa:
- ku tika ka ku endla vuxaka na vanhu
- ku hlwela ku vulavula na vuswikoti bya ririmi, mahanyelo yo vuyelela.
Otizimi yi vangiwa ngopfungopfu hi ntumbuluko (mpfilungano wa xitekela), kambe ku tika ka otizimi ku nga kuceteriwa hi ku kurisiwa (swihlohloteri swa mbangu).
Loko u ehleketelela leswaku wena kumbe xirho xa ndyangu wa wena kumbe n’wana u nga ha va u ri na mpfilungano wo nava wa otizimi, endzela ndhawu ya nhlayisarihanyo kumbe muphakeri wa wena wa nhlayiso wa rihanyo wa le kusuhi ku ya hleriwa na ku kamberiwa leswaku va kota ku nyika mphalalo lowu faneleke, kumbe ku kongomisiwa laha swi nga fanela.
Vuxokoxoko lebyi byi nyikiwile hi Ndzawulo ya Rihanyo ya Rixaka
Email
Facebook
Twitter
WhatsApp